31 marca 2009 r. powołano pierwszą Kapitułę Orderu Krzyża Wojskowego. To najwyższe wojskowe odznaczenie nadawane w czasie pokoju, jest współczesnym odpowiednikiem Orderu Virtuti Militari. Z okazji rocznicy tego wydarzenia warto przypomnieć jak wybierano tę Kapitułę i dlaczego ustanowiono taki order.
Dlaczego ustanowiono Order Krzyża Wojskowego?
Szybko okazało się, że misje wojskowe w Iraku i Afganistanie nie są typowymi kontyngentami, w jakich od pół wieku służyli polscy żołnierze. W tych krajach nasi żołnierze uczestniczyli w działaniach wojennych. Dokonywali bohaterskich czynów, odnosili rany, ginęli. Rozpoczęła się więc dyskusja, w jaki sposób honorować ich ponadprzeciętne dowody odwagi oraz samo uczestnictwo w misjach o charakterze wojennym.
Niektórzy proponowali powrót do odznaczeń historycznych. Zwolennikami tego rozwiązania było kilku znanych generałów (o jednym z nich mówiło się, że zaangażował się w to, aby zostać pierwszym odznaczonym).
Sęk jednak tkwił w tym, że Order Wojenny Virtuti Militari, Krzyż Walecznych i Krzyż Zasługi z Mieczami formalnie były odznaczeniami nadawanymi w czasie wojny. Mogą więc być nadawane w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od jej zakończenia, za czyny dokonane w czasie wojny. Tymczasem – choć żołnierze walczyli na wojnach – to Polska nie była w stanie wojny.
Nowelizacja ustawy
Postanowiono pójść inną drogą. 18 października 2006 r. z inicjatywy Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego zmieniono ustawę z 1992 r. o orderach i odznaczeniach. W ten sposób ustanowiono Order Krzyża Wojskowego (OKW). To „nagroda za wybitne czyny bojowe połączone z wyjątkową ofiarnością i odwagą w czasie działań bojowych przeciwko aktom terroryzmu w kraju lub podczas użycia Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa w czasie pokoju.” Powszechnie uznaje się go za współczesne Virtuti Militari.
Jednocześnie z orderem wprowadzono wojskową odznakę „Za Rany i Kontuzje”. To również bezpośrednie odniesienie do tradycji. Taką odznakę wprowadzono po wojnie polsko-bolszewickiej. Była to baretka Orderu Virtuti Militari z umieszczonymi na niej gwiazdkami oznaczającymi liczbę odniesionych obrażeń.
Współczesna odznaka ma identyczny wygląd, ale baretka jest w barwach OKW.
Gwiazdy za udział w misjach
W tamtym okresie trwała również dyskusja o tym jak wyróżniać żołnierzy uczestniczących w ciężkich misjach w Iraku i Afganistanie. Pojawił się pomysł, aby ustanowić medale, które otrzymywał będzie każdy, kto służył w danym kontyngencie.
Dzięki temu, już patrząc na liczbę baretek na mundurze można byłoby zobaczyć, czy mamy do czynienia z żołnierzem z pododdziałów bojowych, czy z szeroko rozumianego zaplecza.
Paradoksalnie ten argument powodował, że część decydentów w „instytucjach centralnych” z oporem podchodziło do tego pomysłu. Właśnie dlatego, że bardzo łatwo można byłoby rozpoznać człowieka wyłącznie z baretkami po medalach za długoletnią służbę oraz tego, który miałby kilka „bojowych” baretek. (W latach 2007-2010 pracowałem w Ministerstwie Obrony Narodowej i Biurze Bezpieczeństwa Narodowego i wielokrotnie słuchałem tej argumentacji.)
W połowie 2007 r. kolejna nowelizacja ustawy z 1992 r. o orderach i odznaczeniach wprowadziła Gwiazdy Iraku, Afganistanu i innych kontyngentów. To odznaczenia wojskowe o charakterze pamiątkowym będące „nagrodą za nienaganną służbę w polskich kontyngentach wojskowych poza granicami państwa”.
Pierwsza Kapituła OKW
Ustawa wprowadzająca OKW zakładała, że na jego czele stoi Kapituła. Składa się ona z Kanclerza oraz pięciu członków. Powołuje ją na pięć lat Prezydent RP spośród Kawalerów OKW. Pierwszy skład musiał zostać wybrany spośród 12 pierwszych odznaczonych Orderem.
Takiego wyboru dokonano w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego kierowanym wtedy przez ministra Aleksandra Szczygło. W efekcie 31 marca 2009 r. Prezydent RP Lech Kaczyński powołał pierwszą Kapitułę.
Skład pierwszej Kapituły OKW
Kanclerz: gen. broni Bronisław Kwiatkowski (1950-2010)
Był absolwentem wrocławskiego „Zmechu”, Akademii Sztabu Generalnego oraz Akademii Dowodzenia Bundeswehry w Hamburgu.
W 1980 r. rozpoczął służbę w 6. Dywizji Powietrzno-Desantowej w Krakowie. W 1991 r. został szefem oddziału planowania operacyjnego w Zarządzie Operacyjnym Sztabu Generalnego, a w 1993 r. – szefem oddziału rozpoznania i walki radioelektronicznej w Krakowskim Okręgu Wojskowym.
W latach 1995-1996 dowodził PKW na Wzgórzach Golan w Syrii (UNDOF). Następnie objął dowodzenie 6. Brygadą Desantowo-Szturmową w Krakowie, był też szefem sztabu 2. Korpusu Zmechanizowanego.
W 2003 r. poleciał na pierwszą zmianę PKW w Iraku, gdzie był zastępcą dowódcy kontyngentu. Rok później został Zastępcą Dyrektora Centrum Szkolenia Sił Połączonych NATO w Bydgoszczy. W 2005 r. był szefem szkolenia Nowej Armii Irackiej w misji szkoleniowej NATO. Między 2005 a 2006 r. był zastępcą dowódcy 2 Korpusu Zmechanizowanego, a między 2006 a 2007 r. dowodził PKW Irak. W 2007 r. został Dowódcą Operacyjnym Sił Zbrojnych RP.
Krzyż Komandorski OKW otrzymał 11 listopada 2006 r.
Zginął w katastrofie pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r.
Członkowie Kapituły Orderu Krzyża Wojskowego
Stopnie i życiorysy są z dnia powołania do Kapituły.
Mjr Adam K. (ur. 1968 r.)
Absolwent „Zmechu”. W 1992 r. został powołany do służby w Żandarmerii Wojskowej, a następnie trafił do jednostki GROM. Po ukończeniu kursów specjalistycznych wyznaczony został do służby w Zespole Bojowym, gdzie obejmował stanowiska od operatora aż po dowódcę sekcji szturmowej i dowódcę sekcji wsparcia.
W 2002 r. w czasie służby w PKW w Afganistanie brał udział w wykonywaniu wielu zadań bojowych. W czasie jednego z nich odniósł ciężkie obrażenia w wyniku wybuchu miny przeciwpiechotnej. Dzięki samozaparciu, wieloletniemu leczeniu i rehabilitacji udało mu się powrócić do służby. W 2005 r. objął stanowisko zastępcy szefa Wydziału Operacji Specjalnych w GROM-ie.
Mjr Adam K. został odznaczony w 2003 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za osobiste męstwo podczas wykonywania zadania bojowego.
11 listopada 2006 r. Prezydent wyróżnił go Krzyżem Kawalerskim OKW.
Mjr Adam Wiak (ur. 1973 r.)
Absolwent Wojskowej Akademii Technicznej oraz Akademii Obrony Narodowej. Służbę wojskową zaczynał w 1998 r. jako wykładowca, a potem dowódca plutonu, potem kompanii szkolnej w 8. Ośrodku Szkolenia Kierowców w Rzeszowie.
W 2001 r. służył w PKW UNDOF w Syrii, a w latach 2003-2004 – w PKW KFOR w Kosowie. Natomiast w 2005 r. w PKW w Pakistanie, a w 2006 r. – w Iraku. Następnie objął stanowisko w Dowództwie Operacyjnym Sił Zbrojnych.
8 maja 2007 r. otrzymał Krzyż Kawalerski OKW.
Por. Tomasz Nowicki (ur. 1979 r.)
Ukończył Liceum Lotnicze w Dęblinie. W 1998 r. trafił do Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie. Ukończył ją w 2002 r. jako pilot śmigłowca, od tego czasu pełnił służbę w 1. dywizjonie lotniczym w Leźnicy Wielkiej.
Brał udział w III i IV zmianie misji Iraku. Za udział w akcji ratowniczej po katastrofie śmigłowca Sokół (15 grudnia 2004 r.) otrzymał „Krzyż Zasługi za Dzielność”. 28 października 2006 r., w trakcie operacji wspierającej armię iracką, jego śmigłowiec Mi-24 został ostrzelany. Oficer wezwał pomoc i ewakuował załogę zestrzelonej maszyny. Za ten czyn został w 8 maja 2007 r. odznaczony Krzyżem Kawalerskim OKW.
Sierż. sztab. Zbigniew Siekierski (ur. 1961 r.)
W wojsku od 1982 r. Do służby zawodowej powołano go w 1988 r. Był technikiem pokładowym w 56. pułku śmigłowców bojowych. W 2004 r. służył w VII zmianie PKW w Iraku.
28 października 2006 r. jego śmigłowiec Mi-24 ostrzelano z broni maszynowej. Pociski ciężko raniły jednego z członków załogi i uszkodziły instalację olejową. Ranny oraz sierż. Siekierski zostali oblani gorącym olejem z silnika. Sierżant udzielał pomocy koledze, jednocześnie własnym ciałem zasłaniając go przed strugami gorącego płynu. Po awaryjnym lądowaniu maszyny zorganizował stanowisko ogniowe, w ten sposób chciał przygotować się na atak rebeliantów.
Ranny przeżył tylko dzięki pomocy Zbigniewa Siekierskiego.
Krzyż Kawalerski OKW otrzymał 8 maja 2007 r.
Sierż. Łukasz Sikora (ur. 1982 r.)
W 2001 r. powołany do zasadniczej służby wojskowej w 1. Pułku Specjalnym Komandosów w Lublińcu. Tam przesłużył 17 lat.
W 2004 r. poleciał do Iraku. Podczas patrolu w Karbali, żołnierze wpadli w zasadzkę zorganizowaną przez rebeliantów. Dostali się pod ciężki ogień karabinów maszynowych i granatników przeciwpancernych.
Kula przestrzeliła hełm sierżanta, następnie drasnęła ucho, pomimo tego nadal wspierał sekcję prowadząc obserwację i ostrzał. Dopiero po postrzale w bark został wyeliminowany z walki. Wbrew zaleceniom lekarzy nie zgodził się na ewakuację medyczną do kraju. Po rekonwalescencji wrócił do zespołu.
W 2005 r. trafił na VI zmianę PKW Irak. Od lipca 2008 r. do lutego 2009 r. pełnił służbę w Afganistanie.
11 listopada 2006 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim OKW.
Obecny skład Kapituły OKW
W jej skład wchodzą: gen. dyw. Andrzej Reudowicz (Kanclerz), płk Grzegorz Kaliciak (Zastępca Kanclerza), płk Adam Wiak (Sekretarz Kapituły) i członkowie: mjr Tomasz Nowicki, st. chor. szt. Marek Górski i st. chor. Piotr H. (żołnierz Jednostki Wojskowej Komandosów z Lublińca, nie ma go na zdjęciu).
Do tej pory Orderem Krzyża Wojskowego odznaczono 173 żołnierzy: 54 Krzyżem Komandorskim (II klasy) oraz 119 Krzyżem Kawalerskim (III klasy).
Zdjęcia: archiwum własne, Igor Smirnow / KPRP
